Bayramlar… Eski Değiller, Unutulmasınlar Yeter…

Ufuktaki güneşi en derinde hissedebilmek için, öncesinden hazırlıklar yapılır İslam âleminde. Kalpler temizlenir, evler temizlenir, tatlılar yapılır, yepyeni bayramlıklar alınır… Biz de sizler için eski arşivleri taradık…

BAYRAM HAZIRLIKLARI 
Bayram denildiğinde akla ilk olarak özellikle çocuklar için bayramlık kıyafeti gelir. Bütün bir Ramazan ayını mahya ve Karagöz olarak algılayan çocuklar, elbette bayramları da yeni kıyafetler ve bayram yeri olarak algılayacaklardır. Çocuk için bayramlık kıyafetin değeri, bayramın ilk günü sabah kalkar kalkmaz giyilmesidir. Kimisinin al fesinin mavi püskülleri boncuklu, yünlü hırkalarının cepleri şeker ve harçlıklarla dolmuş, kimisi “daha şimdiden botunun ökçesini eğriltmiş, çorapların konçları aşağıya düşmüş” şekilde bayramda eğlenirler. Yalnız çocukların değil, büyüklerin de bayramda temiz ve yeni kıyafet giymeleri sünnettir. Ahmet Rasim, bayramın yaklaşmasıyla birlikte “masraf kapılarının” açıldığını söyler ve yazısında “babalara” şöyle der; “Fakat bunlar eyyâm-ı sürûra (neşeli-sevinçli günlere) mahsus masâriftendir (harcamadandır), kıskanılmaz. Sevine sevine alınır, giydirilir, herkes cümlenin gülüp sevindiğini ister.”

BAYRAM GÜNÜ
Gelenek ve göreneklerine bağlı bir yaşam süren İstanbul insanı için her iki bayramda, ilk günden son güne kadar nesilden nesile geçen merasim ve adetler vardır. Ahmet Rasim, Menakıb-ı İslam adlı eserinde bu adetleri anlatır.

Bayram sabahı erkenden kalkmak, gusül ve “istihmâm”(hamama girmek), “misvak tutunmak” (misvakla diş fırçalamak, ya da diş fırçalamak), güzel kokular sürünmek, yeni ya da temiz elbise giymek, yüzük ve “emsalî müzeyyenat takmak”(süslenmiş takılar, el emeği göz nuru) adetlerin başında gelir.
Gün boyunca güler yüzle insanlarla “tebrikatta bulunmak”, sadaka dağıtmak ve akrabayı, ekâbiri, ehibbayı ziyaret etmek yine “erkan ve adab”dandır.

ZİYARETLER, HEDİYELER VE BAHŞİŞLER…
Bayramda özellikle büyükleri ziyaret etmek değişmeyen adetlerden biridir. Bayram gibi mübarek bir günde, el öperek hayır duası almaya vesile olan bu ziyaretler, akrabalar, ahbaplar hatta komşular arasındaki bağların daima sağlam kalmasına da hizmet etmektedir.

Bilhassa el öpmek ve musâfaha eylemek (tokalaşmak) ve adat-ı müstahsene-i (beğenilen, sevilen adetler) İslamiyyedendir. Efrâd-ı mü’minin (mü’min fertlerin) bu gibi eyyam-ı mukaddesede (temiz günler) ziyaret-i ihtiramkâraneden (saygılı ziyaret) hali kalmazlar. Daima küçükler, büyükleri ziyaretle celb-i teveccühata ikdam ederler.”

Bir de çocukların tek başlarına gittikleri ziyaretler vardır. Ahmet Rasim bunları “ziyaret-i tıflane” olarak tabir eder. Bu ziyaretlerde, çocuklara el öptükten sonra mutlaka bir şeyler hediye edilirdi. İpekli bir mendille, poğaça veya reçel ikramıyla, ya da para verilerek çocuklar sevindirilir; hiçbir zaman el öpmek karşılıksız bırakılmazdı.

ESKİ İSTANBUL’UN EN ÜNLÜ BAYRAM YERLERİ
Eski İstanbul’un en ünlü bayram yerleri Fatih, Vefa, Edirnekapı, Aksaray, Yedikule, Kadırga’da Cinci Meydanı; Üsküdar’da Doğancılar, Haydarpaşa ve Kadıköy’de Kuşdili Çayırları; Beşiktaş’ta Ihlamur ve Yenibahçe; Tophane’de Çukurcuma, Sormagir ve Sakabaşı; Kasımpaşa’da Kulaksız ve bilhassa Tabakhane Meydanı’nda kurulurdu.

Rengârenk balonların uçuştuğu, Unkapanı davul zurna alayları ile coşulan bayram yerleri, çocukların ve büyüklerin toplanıp eğlendikleri, bayram günlerine ait özel yerlerdir. Bu semtlerdeki geniş meydanlara salıncaklar, dönme dolaplar, fırıl fırıl dönen atlıkarınca, ecel beşikleri (ip üstünde tehlikeli hareketler yapan cambaz) kurulur; kadife semerli karakaçanlar ve üç bıyık Haralambo’nun laternası ile sarı soluk paltolu Lehni’nin panaroması da çocukları beklerdi.

Elde horoz şekeri, dilde kaymak macunu, cepte sarılı koz helvası bayram yerinde dolaşan çocuklar “… kuşlokumcuyu, köşedeki lokmacıyı, şekere fırıldak çeviren hacıyı…” asla unutmaz; onlarla alışveriş etmeden günü bitirmezlerdi. Bayram eğlencelerinden biri de bayram yerlerinde midilliye binmekti.

Merve Akdoğan

İstanbul Üniversitesi Radyo TV bölümü mezunu olan Merve Akdoğan, web içerik editörüdür. Moda, Kadın, Stil, Güzellik, Seyahat/Gezi alanlarında içerikler üreten editörümüz, alanında uzman isimlerle röportajlar da yapmaktadır.

Henüz Yorum Yok

Bir Cevap bırakın

site açmak