Köyleri kadınlar yönetiyor, evlenen erkekler eşlerinin soyadlarını alıyorlar, mirastan yalnızca kızkardeşler yararlanabiliyor. Dünyada yaşayan en büyük anaerkil toplumdan bahsediyoruz, üstelik Müslümanlar. Bu da onları tek yapıyor. Çatıları bufalo boynuzunu andıran evlerinde yaşıyorlar, erkekler oldukça bezgin ve etkisiz. Çoğu da köylerinin dışında yaşıyorlar. Eskiden 7 yaşına gelen tüm erkekler evlerden uzaklaşıp, ‘sarau’ adı verilen cami-ev arası bir yerde kalıyorlarmış. Bugün bu geleneklerse modernizm tehlikesiyle karşı karşıya. Geleneklerin en ağır ve yoğun yaşandığı alansa tabii ki düğünler…
Minangkabau Ne Demek?
Minangkabau aslında bufalo boynuzu demek. Java Krallığı, efsaneye göre Minangkabau insanlarının yaşadıkları toprakları işgal etmek istemiş. Fakat oldukça zeki olan Minangkabau insanları krala bir teklifte bulunmuşlar. Her iki takım bufalolarını yarıştıracak ve kazanan da toprakların sahibi olacakmış. Java kralı gücüne güvenerek bu teklifi kabul etmiş. Dövüş günü geldiğinde Minangkabau, meydana yavru bir bufaloyla çıkmış. Fakat bufalonun boynuzlarında gizlenmiş bir bıçağı ne büyük bufalo görmüş ne de kralın adamları. Sonuçta galip gelen Minang’lar olmuş ve o günden bugüne hâlâ aynı topraklarda yaşaya gelmişler. Bufalo boynuzu bugün de toplum için oldukça önemli. Evlerinin çatılarından aksesuarlara kadar boynuz imgesine her yerde rastlamak mümkün.
Oğlan İsteme!
Minangkabau toplumunda da bizdeki gibi kız isteme töreni bulunuyor; yalnız birkaç küçük farkla! Bir kere ismi kız isteme değil, oğlan isteme! Kız tarafı, düğünde büyük rol sahibi olan kızın annesi başta olmak üzere aile büyükleri ile erkek tarafının evine gidiyorlar. Ellerinde meyve sepetleri ya da meyveli pastalar oluyor. Bu görüşmede evlilik şartları konuşuluyor. Ve çoğu zaman bu işlem birden fazla tekrarlanıyor. Bu ziyarette erkeğin genleri ve ailevi geçmişinin öğrenilmesi, karar aşamasında oldukça önemli bir yer tutuyor.
Bohça Olarak Fındık
Kız ve erkek tarafı evlenme konusunda karar verdiklerinde, oğlan tarafı bunu dışarı duyurmak maksadıyla karabiber ağacının büyük yapraklarından tabaklarla fındık getiriyor kız tarafına. Düğünün bu evresine oğlan tarafının aile büyükleri de katılıyor. Kız ve erkek tarafı arasında verilen sözün anısına, aileye ait değerli objeler karşılıklı olarak hediye ediliyor.
Başlık Parası Sepette
Düğüne birkaç gün kala kız tarafı yine erkek tarafını ziyaret ediyor. Ellerindeyse içinde değerli eşyalar ve para olan bir sepet oluyor. Sepette neler olduğuysa müstakbel damadın, sosyal konumu ve ailevi geçmişiyle oldukça ilintili. Sepetin içindekiler konusunda anlaşmaksa bir hayli törensel bir biçimde gerçekleşiyor. Sepet arada gezdiriliyor, içine konanlar değişiyor, artıyor ya da azalıyor… Anlaşma sağlandığındaysa her iki taraftan kadınlar, gelin ve damadın ellerini tutuşturuyor. Ve herkes kız evindeki törene geçiyor.
Ve Düğün…
Düğün genellikle evlerde yapılıyor. Düğün masraflarını, organizasyonu daima kız tarafının ailesi –en başta da annesi- karşılıyor. Erkek tarafıysa yalnızca geleneksel baharatlı yemekleri, meyveleri, çiçekleri, tatlıları ve tabii ki damadı getirmekle yükümlü. Tüm bu hediyelerin ana rengi sarı; mesela sarı bir şemsiye olmazsa olmazlardan. Eve girerken damadın ayakları yıkanıyor ve yıkanmış ayaklarla beyaz bir kumaşın üstünden atlıyor. Dualar ediliyor. Karı-koca ilanından sonra, damadın derecesi de ilan ediliyor. Bu derecelendirmeyi ise maddi durum, soy kütüğü, gen kalitesi gibi kıstaslar belirliyor.
Alınlar Birbirine Değer…
Düğün gelin ve damadın karşılıklı oturmasıyla devam ediyor. Aralarında bir örtü bulunuyor. Bu örtü ailenin kadın bir büyüğü tarafından yavaşça aralanıyor ve yeni evlilerin alınları birbirine temas ediyor.
Oyunlar Başlasın
Gelin ve damat erkek tarafının getirdiği sarı pilavı bir kaşıkla yemeğe başlıyorlar, amaçsa pilavın içine gizlenmiş olan tavuğu bulmak… Daha sonra satranç benzeri geleneksel bir Minangkabau oyunu oynanıyor. Gelin ve damat arasında geçen bu oyun, her iki tarafın arasında bir yakınlık kurmayı hedeflerken, egolarından sıyrılmalarını simgeliyor.
Nereye Damat?
Düğün yavaş yavaş sona ererken, erkek tarafı izin istiyor ancak bunun için de pazarlık etmeleri gerekiyor. İlk müsaade isteyişte kalkmak mümkün olmuyor; önce genç erkekler gidebiliyor. Yanlarında damadı götürmek isteseler de buna müsaade edilmiyor. Damadın akrabaları bir bir kız evini terk ederken, yeni evli damadımız, bundan sonra da yaşayacağı kız evinde kalıyor.
İslam ve anaerkil toplum yapısı bir arada yaşamaya devam ediyor Minangkabau insanlarında. Damat eskiden eşini ancak haftanın bir günü anne evinde görebiliyormuş, ancak bugün bu adet yaşanmıyor. Düğünde ve yaşamları boyunca kadınların hakimiyeti altında yaşayan erkekler öte yandan oldukça da saygı görüyorlar. Sadece kadınlar tarafından seçiliyor olsalar da yöneticileri her zaman erkek… Tabi böyle bir aile yaşamında erkeğin evde durması beklenmiyor, erkekler genellikle şehir dışında çalışıyorlar. Bizler için ‘egzotik’ tanımının içini tam olarak doldurabilen bir toplum Minangkabau. Yolu Endonezya’ya düşenler bu kadın krallığına uğrayıp, kısa süreliğine de olsa dünyayı tersine çevirebilirler…
Merve A. Tokyay